NỖI ĐỜI TRONG CHỐN NHÂN QUẦN - HOÀNG NGỌC

 

                           NỖI ĐỜI TRONG CHỐN NHÂN QUẦN 

 

                                                        Hoàng Ngọc

 

             CÔ QUÉT LÁ ĐÊM HỒ

 

Một đêm hồ nước đầy sương gió
Người đi không rõ mặt người
Liễu ru nhè nhẹ quanh bờ vắng
Em thầm thì quét lá, bên tôi…

 

Em quét lá lẫn đời, lẫn kiếp
Tiếng chổi mòn kêu xiết vào tim!
Em hóa thành thơ rơi lặng lẽ
Trong cõi lòng tôi buồn triền miên

 

Trăng như đứa không nhà trôi lạc lõng

Con nai vàng chết bóng thu xưa…
Tôi đứng trông em mịt mờ ảnh vọng
Cô quét lá đêm hồ, khe khẽ vào khuya.

         
Lời bình:   Vào một đêm sương gió. Nhà thơ đã gặp "cô quét lá" bên hồ nước (chính là người quét rác trong phố khuya) - Đó là những con người lao khổ. Cuộc sống cũng giống như những chiếc chổi tre ngày tháng quét lê trên đường, mòn vẹt dần đi:

                     Em quét lá lẫn đời, lẫn kiếp
                     Tiếng chổi mòn kêu xiết vào tim!
       Cái tiếng chổi đời, chổi kiếp ấy kêu xiết vào trái tim người thi sĩ, và những giọt thơ từ trong anh rơi ra. Thông qua bức chân dung "Cô quét lá đêm hồ"… Nhà thơ muốn phản ánh cuộc sống, cùng nhân ảnh của những con người lao động trong cõi dân gian. Giữa khối lòng buồn, tình buồn của tác giả - Nhưng lại ở trong cõi mộng: Nó mơ mộng đến mức, hình ảnh cô quét lá trên đường hóa thành như tiên nữ từ trong tranh bước ra… lặng lẽ đi vào bến bờ thi:
                    Em hóa thành thơ rơi lặng lẽ
                    Trong cõi lòng tôi buồn triền miên

      Tấm hình bức chân dung trở thành siêu thực. Cảm giác vừa xa xót, vừa mộng mơ hòa quyện trong tâm hồn tác giả, như ở đoạn thơ hai ta vừa phân tích : Tạo thành nhân cốt rất đời của bài thơ!
    Sở dĩ tôi nói “nhân cốt đời", bởi vì: Nếu ta phân tích tới hai câu đầu của đoạn thơ thứ ba, sẽ lại gặp một nhân cốt khác nữa? Nhưng nó đã là hình ảnh mang tính tượng trưng, ra khỏi bến trần ai thường tình:              

                     Trăng như đứa không nhà trôi lạc lõng
                     Con nai vàng chết bóng thu xưa…      

    Nhà thơ tâm sự: Nhìn sâu vào trong đêm đó… giữa anh và cô quét lá đêm hồ ấy,  như có hai khoảng đời cách biệt? Một đằng anh thi sĩ mộng mơ, còn em lại đang quét lá rơi. Nói một cách khác, em đang lao động kiếm tiền vì miếng cơm manh áo, còn tâm trí nào mà cảm đồng với những xúc cảm lãng mạn của nhà thơ?

      Chung quanh tiếng lá cây reo nghe bình thản một cách lạnh lùng. Bóng trăng trên đầu cũng trở nên nhợt nhạt, côi cút trong cả khoảng không gian vô tận, vô bờ… Cô quét lá có cô đơn không? Nhà thơ không biết! Em cứ thầm thì lặng lẽ quét, chẳng hề để ý đến sự có mặt của anh lúc đó. Nhà thơ thấy chính lòng mình cô đơn. Câu thơ:

                    Trăng như đứa không nhà trôi lạc lõng 

      Đã ra đời như thế! Bóng trăng trên đầu đã được hóa thân để kết hợp với câu thơ dưới:
                    Con nai vàng chết bóng thu xưa...
      Nhưng vì sao lại có cảnh con nai vàng bị chết giữa bóng của rừng thu? Từ nỗi đời mà ra. Hình ảnh cô quét lá cứ quét ngày, quét tháng như chiếc chổi tre… năm tháng mòn vẹt dần đi - Còn con người những kẻ bần khổ ấy làm gì có "nhân ảnh" trong xã hội? Họ làm gì có tâm trí mà mộng với sầu như cố thi nhân Lưu Trọng Lư, mơ đến cảnh bóng con nai vàng của Tiếng Thu kia? Thế là từ cảnh ngang trái của đời nảy ra ý ngược thơ: Con nai vàng trong rừng thu phải chết !?          

     " Con nai vàng ngơ ngác / Đạp trên lá vàng khô " /- Trong thơ cố thi nhân: Nó bọc chứa cả thế giới huyền ảo như cổ tích, nằm bên trong tình thơ - Còn hình ảnh "con nai vàng chết" của bài thơ  "Cô quét lá đêm hồ" này: Ý nghĩa xã hội lại nằm bên ngoài tình thơ. Nó phản ánh sự mất mát, cả giá trị đời sống cũng như tinh thần của người lao động. Đây là hai câu thơ hay nhất bài, nâng tầm vóc của bài thơ cao lên!
       Tôi xin quay trở lại bình đoạn thơ mở đầu:
                     Một đêm hồ nước đầy sương gió
                     Người đi không rõ mặt người
     Miêu tả cảnh trời sương gió (nghĩa đen), để phản ảnh cảnh lầm lụi gió sương của những con người lao động (nghĩa bóng). Hình ảnh hồ nước: Biểu tượng về nước non xứ sở, mảnh đất mà mồ hôi họ đã tắm vào trong đó. Thế mà họ lại:

                     Người đi không rõ mặt người…

     Đấy chính là nhân ảnh của nhân gian? Chẳng khác nào những kiếp phù du -  Nghĩa là, bài thơ không dừng lại ở thân phận cô quét lá. Nhà thơ đã chạnh lòng nghĩ đến những kiếp đời của chốn nhân quần. Cái lớp người thời nào mà chẳng phải chịu những sự bất công? Sống vật vã suốt đời chỉ để lo miếng cơm, manh áo. Đến cuối bài, hình tượng nhân ảnh mờ mịt này, còn được tác giả nhắc lại một lần nữa:
                     Tôi đứng trông em mịt mờ ảnh vọng
     Suốt dọc bài thơ: Từ không gian gió sương đến cuộc sống con người, cái chổi tre, vầng trăng, rồi cả bóng con nai vàng... đều là những hình ảnh làm biểu tượng. Ta hãy nghe tác giả tả về cảnh liễu hồ:
                     Liễu ru nhè nhẹ quanh bờ vắng
                     Em thầm thì quét lá, bên tôi!
     Cái tiếng liễu đìu hiu ru quanh hồ vắng, bên những bước đi âm thầm của cô quét lá: Cảnh ấy, đời ấy... như Nguyễn Du đã viết:

                     Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ

      Đã được hòa tấu bằng một giọng thơ lắng đọng và hơi hiu hắt. Có lẽ chỉ những rặng liễu kia đã cùng thức để cảm đồng với nhà thơ mà lặng lẽ ru cuộc đời cô quét lá? Đưa ta vào khoảng không gian thật mơ hồ : Nửa thực, nửa không. Nhà thơ xót với nỗi đau đời mà hóa buồn chăng? Chính trong tâm trạng ấy, cô quét lá đêm hồ thành thơ rơi vào cõi lòng anh.
     Ở ngoài kia, xa kia… Cô quét lá vẫn đang lặng lẽ quét, lặng lẽ đi, khuất dần vào trong sương tối. Khoảng không gian giờ đây, chỉ còn nghe thấy những vần thơ của thi nhân !? Vẫn vọng lên ở đó… với bóng trăng ngàn thu cô đơn soi mãi trên đầu,  đi vào cõi muôn năm.

 

                                                        Hoàng Ngọc

                        (Trích tập “PNT chân dung nhà thơ lớn thời đại”, 2014)