MỘT BÀI THƠ TRĂN TRỐI - VIỆT PHƯƠNG

 

MỘT BÀI THƠ TRĂNG TRỐI

 

                                                          Việt Phương

 

                  CHẾT CŨNG CHỈ NHƯ GIẤC NGỦ

Không than vãn, lòng chẳng hề hối tiếc
Nắm tro tàn. Thôi thế, đã là xong!
Cũng chỉ như giấc ngủ mơ màng
Đời sống vậy, đủ rồi! Em yêu mến.

Nghiệp đã làm xong, chẳng còn chi vương vấn
Tình cũng tàn. Năm tháng kiếp phôi pha
Thì em ơi! Ta nằm xuống dưới mồ
Thanh thản chết, có gì đâu phải nghĩ

Hồn thi sĩ xin mang thơ gửi đời làm tri kỷ
Chốn trần gian sẽ ngợp áng thơ ta
Chỉ chia tay có thân xác thôi mà
Tình yêu ta còn muôn đời bất tử!

Cõi thế gian: Âu cũng kiếp đoạ đầy phận số
Tiếc làm chi? Sống mãi chỉ mệt thân
Mãn nguyện rồi. Cần chi nữa phân vân
Ta nằm xuống hoá mình vào “kinh thánh”!

Ta đã yêu em suốt đời trong hư ảnh
Dù có thời cũng sung sướng, đê mê
Nhưng tình em? Khác gì những chiếc lá bay kia
Để năm tháng dài ta hoang ru nơi bến lạnh…

"Tình và tiền"!
Tiếng nói đó làm trái tim đàn bà hưng phấn
Phụ nữ cả thế giới này, họ quí như nhau?
Nếu ít tiền, tình cũng hóa cô liêu!
Giọt lệ thi nhân

anh rỏ lên những trang thơ đời làm liều thuốc ngủ…

 

Lời bình: Trước khi từ giã cõi đời ở Gành Ráng (Qui Nhơn), thi nhân Hàn Mặc Tử đã để lại những lời trăng trối:

               Ta trút linh hồn giữa lúc đây

               Gió sầu vô hạn nuối trong cây

               Còn em sao chẳng hay chi cả

               Xin để tang anh đến vạn ngày

                                (Trút linh hồn)

     Còn Xuân Diệu thì nhắn nhủ lại đời:

              Hãy để cho tôi được giã từ

              Vẫy chào cõi thực để vào hư

              Trong hơi thở chót dâng trời đất

              Cũng vẫn si tình đến ngất ngư

     Thi hào Pushkin vĩ đại - Mặt trời thi ca của nước Nga đã viết:

              Nơi đàn thơ thiêng liêng ta không chết!

              Hồn ta còn sống mãi chẳng tiêu tan

              Và trên đời dù chỉ còn một thi nhân

              Danh tiếng ta vẫn còn vang mãi mãi

     “Chết cũng chỉ như giấc ngủ” của Phạm Ngọc Thái cũng thuộc dạng một  bài thơ trăng trối như thế!

             Hồn thi sĩ xin mang thơ gửi đời làm tri kỷ
             Chốn trần gian sẽ ngợp áng thơ ta
             Chỉ chia tay có thân xác thôi mà
             Tình yêu ta còn muôn đời bất tử!

                                        (khổ thơ ba)

     Thi nhân thản nhiên để chuẩn bị cho mình đi vào cõi vĩnh hằng. Ngay mấy câu mở đầu, ta thấy tâm trạng nhà thơ coi cái chết rất nhẹ nhàng:

            Không than vãn, lòng chẳng hề hối tiếc
            Nắm tro tàn. Thôi thế, đã là xong!
            Cũng chỉ như giấc ngủ mơ màng
            Đời sống vậy, đủ rồi! Em yêu mến

     Mặc dù nhà thơ viết: Nắm tro tàn. Thôi thế, đã là xong! /- Nghe có vẻ như rũ bỏ? nhưng không phải. Sở dĩ lòng Người sẵn sàng ra đi thanh thoát vậy, trong khổ thơ hai đã giải thích:

             Nghiệp đã làm xong, chẳng còn chi vương vấn
             Tình cũng tàn. Năm tháng kiếp phôi pha
             Thì em ơi! Ta nằm xuống dưới mồ
             Thanh thản chết, có gì đâu phải nghĩ

    Vâng, thêm một lần nữa - Phạm Ngọc Thái đón nhận cuộc ra đi vĩnh cửu thật ung dung. Bởi, anh biết sự nghiệp thi ca cùng tên tuổi anh để lại cho đời cũng như nền văn học nước nhà, sẽ không bao giờ chết. Anh có nằm xuống dưới mồ đi vào cõi thiên thu, thì đâu phải thế là kết thúc? đâu phải “tất cả đã là xong”?  Cũng như nhà thơ Nga Pushkin đã viết:

               Nơi đàn thơ thiêng liêng ta không chết!

    Thi nhân coi cuộc ra đi đó chỉ như là một giấc ngủ mơ màng.  Bài thơ còn đi sâu lý giải về “đời”:

              Cõi thế gian: Âu cũng kiếp đọa đầy phận số
              Tiếc làm chi? Sống mãi chỉ mệt thân

              Mãn nguyện rồi. Cần chi nữa phân vân
              Ta nằm xuống hoá mình vào “kinh thánh”!

                                                   (khổ thơ thứ tư)

     Một quan niệm phật giáo. Nói về hai chữ “kinh thánh” - Trong bài “Khúc xuân tuổi bảy mươi”, tác giả cũng viết:

               Đi giữa mùa xuân,  đã thấy vĩnh cửu ở trên đầu 
               Cõi Phật rước ta về đất thánh…

     Nghĩa là, cuộc đi này của thi nhân không phải để chết? Người hóa mình vào “kinh thánh” đó thôi!

       Bài thơ tràn sang cả lĩnh vực “tình”:

                Ta đã yêu em suốt đời trong hư ảnh
                Dù có thời cũng sung sướng, đê mê

                                                   (câu 17-18) 

     Trong đời thường từ tư tưởng, tình cảm đến đời sống thực? Ai cũng quan tâm đến tiền bạc - Nhưng với người phụ nữ thời hiện đại thì, tiền bạc chỉ đạo họ về mọi phương diện: kể cả… “tình” !? Cái quan niệm “một mái nhà tranh, hai trái tim vàng”, cổ xưa lắm rồi! Thời nay, tuy cũng có nhưng rất hiếm.

      Tình thì tình, nhưng họ yêu trước hết phải là… tiền! “Tiền lấn át cả tình” - Gần như là một lý tưởng sống của người phụ nữ bây giờ. Bởi vậy,  những chàng thi sĩ với tâm hồn lãng mạn, mộng mơ, chỉ… “giàu tình mà nghèo tiền” - Rất dễ bị rơi vào “bến cô liêu”! Bởi vậy nhà thơ viết:

                "Tình và tiền"!
                Tiếng nói đó làm trái tim đàn bà hưng phấn
                 Phụ nữ cả thế giới này, họ quí như nhau?
                 Nếu ít tiền, tình cũng hóa cô liêu!

     Tức là, những tình yêu chỉ xây dựng trên nền tảng theo “tiếng gọi của trái tim” như của các nhà thơ, hầu hết trước sau cũng… tan vỡ! Người mới than rằng:

                 Nhưng tình em? Khác gì những chiếc lá bay kia
                 Để năm tháng dài ta hoang ru nơi bến lạnh…

                                                               (câu 19-20)

     Thơ tình Phạm Ngọc Thái phần lớn được sáng tác từ các mối tình xưa. Thi nhân sống lại trong thơ, bằng những kí ức của tình yêu:

                 Anh trở về như Na-pô-lê-ông, đi tù ngoài hoang đảo

                 Ông dành thời gian viết hồi kí thuở tung hoành

                 Anh lấy tình xưa, xây giấc mộng thi nhân

                 Chỉ tiếc nuối tình sao ngắn ngủi.

                                              (Vĩnh biệt cuộc tình)

       Cái thời mà người chồng là một nhà thơ nghèo, vẫn được bà vợ thủy chung như vợ của Tú Xương, Nguyễn Khuyến: Xửa xưa rồi.

      Ta còn nhớ - Tú Xương từng tự sự, trong bài thơ “thương vợ” nổi tiếng của ông rằng:

                 Quanh năm buôn bán ở mom sông,

                 Nuôi đủ năm con với một chồng.

                 Lặn lội thân cò khi quãng vắng,

                 Eo sèo mặt nước buổi đò đông.

 

                 Một duyên hai nợ âu đành phận,

                 Năm nắng mười mưa dám quản công.

                 Cha mẹ thói đời ăn ở bạc,

                 Có chồng hờ hững cũng như không!

     Giờ - Xin phân tích đôi nét về quan hệ giữa đời sống thực của Phạm Ngọc Thái:  Tôi không biết nhiều đến hoàn cảnh gia đình trong mối quan hệ vợ chồng của anh? Song xét nghĩ, với một con người đam mê văn chương, nhất là thơ ca như anh - Để có được một gia đình yên ấm ở xã hội hiện đại này, quả thật là rất khó !? Nghe nói, sau này tuy vẫn sống với nhau nhưng hai người thường hay xẩy ra chuyện xích mích về chuyện tiền nong.

      Mặc dù, cũng có một giai đoạn tác giả sống rất êm ái, yên ấm với gia đình. Chẳng thế, thời kì đó anh đã sáng tác cả một tập thơ nói về vợ con! Đó là tập “Có một khoảng trời” xuất bản năm 1990, sau một chuyến công tác ở Đức về. Có những bài thơ rất hay nói về người vợ trẻ của mình, như bài “Tiếng hát đời thường”:

                  Trong một phố nghèo có người vợ trẻ                                               

                  Vẫn đón con đi, về... như thường lệ                                                

                  Vóc em thanh cũng thể mùa xuân                                               

                  Đôi mắt em: đôi mắt ấy màu đen. 

     Hay là:

                   Miền đã theo tôi vào cuộc Trường Sơn
                   Hành quân rừng già, võng treo sườn gió...
                   Ai biết chiều nay người vợ trẻ
                   Đứng mong chồng bên đứa con thơ
                   Giọt lệ cháy xót lòng mang sắc xanh thu!

     Rồi bài “Có một khoảng trời”:

                   Cái khoảng trời khi anh và em đã cách xa
                   (xa thật đấy mà cũng gần thật đấy)
                   Trong đau đớn anh hoá bờ cát cháy

                   Thổi về phương em giữa chiều gió nổi

 
                   Hạt vô tư còn lại… những tàn tro!

     Tình cảm của nhà thơ với gia đình, quê hương - đặc biệt với người vợ, rất đẹp! Anh không ngớt lời ca ngợi qua một số bài khác nữa: Nỗi trăn trở người đi tìm vàng, Bài ca xứ sở, Trăng quê, Mùa tuyết quê người…

     Song cũng phải nói: Giai đoạn này - Tác giả đang công tác ở ngành ngoại thương, lại đi nước ngoài? Cuộc sống chắc cũng khá! Chưa bị mối quan hệ về tiền bạc chi phối nhiều.

     Mảng sáng tác duy nhất anh nói về người vợ, chỉ ở mỗi tập thơ “có một khoảng trời” đầu tay ấy! Còn cả một khối lượng hàng trăm bài thơ tình viết sau này, không thấy có bài thơ nào Phạm Ngọc Thái nói về người vợ của mình nữa? “Em” trong các bài thơ tình của anh, toàn là em của cái thuở mộng mơ xưa… hoặc cảm xúc với một người nào đó - Không phải là vợ.

      Bởi vậy, thơ tình Phạm Ngọc Thái hoàn toàn xuất phát từ sự rung động trái tim.   Ngoài phạm trù tiền…

     “Chết cũng chỉ như giấc ngủ” không chỉ là bài thơ tự sự bản thân? Nó còn mang cả ý nghĩa thời đại! Trong mối quan hệ giữa tiền bạc với đời sống con người… mà phản ánh nhân sinh quan tác giả.

     Bài thơ ôm trùm tính hiện thực xã hội, súc tích và sâu sắc. Không ít chỗ khúc chiết và hay. Đột biến có câu thơ thật xuất sắc: 

                   Ta nằm xuống hoá mình vào “kinh thánh”!

     Huyền bí và hiển linh.

 

                                                              Việt Phương

                         (trích tập “PNT cánh đại bàng của thi ca đương đại VN” 2019)