THƠ CỦA HOÀNG LIÊN SƠN
MUỐN TINH QUẶNG THÀNH VÀNG
( Viết về tập thơ “Chuông gió ngoài hiên” )
Paul Nguyễn Hoàng Đức
Xuất thân từ con nhà chuyên toán, nhà thơ Hoàng Liên Sơn có một khuôn mặt rất đàn ông, nhờ khuôn mặt chữ điền nhưng không quá vuông và bạnh, tạo ra một chiếc hàm mạnh mẽ, nhưng đường viền và nụ cười làm cho khuôn mặt khá cởi mở, và tự tin. Ngây ngô và tự tin, đó cũng là phẩm chất của dân làm khoa học, bởi vì, người ta biết được người ta hiểu cái gì nên thấy tự tin. Và dân khoa học cũng thường khác dân nghệ thuật ở chỗ cái khả năng biến báo lèo lái của họ nói chung mộc mạc chất phác hơn, chứ ít “diễn” hơn mấy ông văn vẻ xã hội hóa…
Bàn về tác phẩm thơ thì nên bàn vào văn bản, nhưng với nhà thơ Hoàng Liên Sơn sinh 1972, quê Thái Bình, học sinh chuyên toán, sinh viên Đại học Bách Khoa Hà Nội, thì tôi lại muốn mở màn từ diện mạo của anh. Bởi vì từ diện mạo đến xuất xứ con người khoa học ảnh hưởng rất mạnh mẽ trong thơ của anh. Dân khoa học trước hết là yêu logic, và đó cũng là tình yêu biện chứng, cũng là ngôn ngữ luôn. Sau đó người yêu khoa học rất hiểu thế nào là “công trình” - ở đó người ta phải dụng công mệt nhọc vất vả, đau đáu, thất bại nhiều lần mới hoàn thành được thí nghiệm hay công trình. Vì thế lao động nghệ thuật khổ ải – là một điều tất yếu. Tất cả những thứ đó thấm nhiễm sâu trong máu của nhà thơ Hoàng Liên Sơn. Cho đến một ngày chúng ùa ra…
Trước hết thơ của Hoàng Liên Sơn mang một đôi cánh khát vọng lý tưởng lớn muốn bay đến những chân trời đã bỏ rơi các đường biên lại phía sau. Hoặc chỉ còn đường biên cuối cùng đã ở gần những dải ngân hà:
Ngày sinh
Cha day mặt con về hướng chân trời
Trong ám ảnh nỗi buồn nơi góc bể
Giấc mơ của cha có lẽ là có thể
Nếu con không sớm gặp chân trời
(Góc bể chân trời tr.15 )
Anh còn anh với xương xẩu bờ vai
Lửa lòng ấy biết nhờ ai tắt giúp
Những con tầu bệ phóng là ảo giác
Vẫn một lần muốn tới tận trăng sao.
( Ngộ nhận, tr.67 )
Thơ của Hoàng Liên Sơn trong trẻo tự nhiên, tự nhiên như núi sông phải hùng vĩ, chim thì bay, cá thì bơi, và kiến thì bò… đó là trực giác nhìn thẳng và lĩnh hội của con mắt khoa học:
Lanh lảnh sơn ca
Là chú chim mới đến đêm qua
Hay đến từ lâu nhưng nay mới hót
Rằng nỗi nhớ của anh ơi bình minh lên rồi
(Riêng chung một ngày, tr.34)
Thơ của Hoàng Liên Sơn hào sảng phóng khoáng, ngôn ngữ giản dị nhưng thật tung tăng:
Trước nhà ta
Gió phóng khoáng và nắng chan hòa
Và thêm cả một giàn thiên lý
Mỗi ngày nở một sắc hoa
Em ơi hãy ra sân.
Ngay đó bài thơ chạy thành vệt cấu trúc, có ngoài, có trong, có phòng khách, có bếp, có văn hóa vật thể lan sang phi vật thể, để vật chất cất lên tiếng hòa ca của tâm hồn đang tháo khóa:
Chái nhà ta
Thiếu bếp rộng để làm đại yến
Đủ củi than cho những ấm trà
Em ơi, nhóm lửa nào
Chúng ta cùng nâng chén đêm nay
Giữa nhà ta
Cửa không, khóa không
Những chú chim hót tự do
Hòa cùng lời gọi em tha thiết
Thành bè nâng cho tiếng dạ ân cần
( Ngôi nhà tr.36, 37)
Bàn về thơ của Hoàng Liên Sơn, ta thấy rõ một tâm hồn thơ trong trẻo mạch lạc, logic, nhưng sự trong trẻo đó không hề đơn giản mà nó là bệ phóng vững chắc cho nhà thơ trào vọt mãnh liệt những quặng thơ đã kỳ công cô thấu, tinh chế thành vàng. Thường người lao công vất vả về việc gì, chúng ta thấy dấu vết bụi bặm hay lao nhọc trên nét mặt, cơ thể hay quần áo họ… đằng này sau những câu thơ của Hoàng Liên Sơn, chúng ta biết được, đó là kết quả của rất nhiều vật vã, đau đáu, trăn trở mong tinh chế quặng ngôn từ thành vàng ròng cho thơ. Nhưng quá trình lao tác đó dường như không hề để lại dấu vết nhọc nhằn trong cử chỉ hay những vần thơ đã “hoàn hảo” của anh. Tại sao? Bởi vì anh mang trong mình phẩm chất khoa học như đã nói ở trên: lao công là tất yếu với những công trình. Và khi một nghệ sĩ đạt tới tay nghề cao, người ta nhảy điệu vũ khó nhẹ nhàng đập cánh bay lên.
Anh nghĩ đến nhà chung dù vũ trụ còn riêng
Mỗi ngày hai tư giờ vẫn chưa viên mãn nhớ
Tình đã len sâu vào từng hơi thở
Tình đã theo trong mỗi bước đi về
(Nôn nóng tr.61)
Những câu thơ thật mạnh mẽ và lạ lẫm. Thường trong thơ tình, người ta thường biểu hiện sự nhung nhớ như: nhớ lắm, nhớ suốt ngày đêm, hay nhớ mùa này qua mùa khác… Nhưng chỉ một câu thơ là người ta thấy nỗi nhớ kịch trần, kịch đáy, và kịch mọi đường biên của không gian lẫn thời gian:
Mỗi ngày hai tư giờ vẫn chưa viên mãn nhớ
Nhà khoa học thì ưa quan sát bằng trực giác, vì thực nghiệm chính là điều kiện tiên quyết của khoa học. Hoàng Liên Sơn cũng là một tư duy khoa học không ngoại lệ. Nhưng anh đã đưa quan sát trực giác vào biểu tượng một cách hết sức nhẹ nhàng. Cái trực giác của khoa học hóa thân thành biểu tượng nghệ thuật lúc nào không biết như thể ánh sáng luồn qua kẽ vách giao hòa cùng bóng tối trong những bức ảnh đen trắng:
Ánh ngày nào sáng nổi cuối hoàng hôn
Những con chữ ở gần nhưng người ngoài vô tận
Không ai nói chia lìa mà như đã xa xôi
Sân khấu khép màn nhung, nước mắt diễn khô rồi
( Tâm tình thiếu nữ tr.56 )
“Những con chữ ở gần…” thật là một thực tại gần gũi trước mặt trân trân sờ thấy được như tờ giấy, cái bút, cuốn nhật ký, trang thơ hay bức thư tình nhưng nó mở ra như giới hạn đầu tiên của một cột mốc đánh dấu, một bến cảng đã hạ thủy con tầu ra đi, và giờ là nơi ngóng trông cánh buồm có quay trở lại… bàn viết giống như đầu cầm sợi dây diều… nhưng cánh diều đã bay xa ngoài vô tận. Hình ảnh vừa nhẹ nhàng vừa mãnh liệt:
Những con chữ ở gần nhưng người ngoài vô tận
…
Sân khấu khép màn nhung, nước mắt diễn khô rồi
Mỗi con người mang tung tích văn hóa của chính mình. Hoàng Liên Sơn không thể giấu nổi căn cước dân toán học, ngay cả đầu đề bài thơ anh cũng đặt như một vấn nạn toán học với cái tên “Giả thiết”:
Hay bây giờ ta trở lại ngày xưa
Khách khí đôi tay, lạnh lùng cặp mắt
…
Hay bây giờ cho đó chỉ là mơ
Gà đã gáy đưa ta về cõi thực
Đón chữ duyên lên đỉnh kia cao ngất
Dìm đáy này chữ phận quá long đong.
Nhưng giả thiết của toán học với những con số tưởng khô cứng đã lập ma trận trở thành thế giới lung linh huyền ảo mang những hàm nghĩa sâu xa không cách nào đo lường nổi những đường ranh giới:
Không tường vách vốn đã là tù ngục
Còn tự nhốt mình bằng chiếc khóa bên trong
Tay giữ vết thương lòng tự nhủ lòng
Là chuyện rủi may nào ai có lỗi
(Giả thiết tr.43, 45)
Thơ của Hoàng Liên Sơn còn rất “khoa học” khi nó rất giầu chi tiết, cũng như rất chính xác:
Cuốn sách mở trên bàn đã lâu
Không trang nào được giở
Môi thoáng nét cười
Mụ dạy bé thơ
(Riêng chung một ngày tr.34 )
Hoàng Liên Sơn không làm thơ theo lối của nhiều người, vu vơ, cảm xúc “tức cảnh”, mà anh thực hiện nhuần nhuyễn bút pháp biểu hiện bên ngoài với đăng đối của tâm hồn bên trong, cũng như biểu tượng ngôn ngữ với nội dung tâm hồn:
Nửa tin nửa lo lòng mẹ bồi hồi
Như cửa nhà mất chìa đêm nửa cài nửa khép
(Ngọn đèn dầu, tr.13)
Cuối cùng như một nhà khoa học không ồn ã khoa trương, tình yêu của anh biểu hiện rất kín đáo, tế nhị, dịu dàng:
Chỉ hình còn nhòe thôi nước mắt đã ngưng trào
Xin em chớ nói thêm lời xa cách
Anh gom góp chút tình sau cơn bão rớt
Mong manh tin còn có lúc em cần
( Ngộ nhận, tr.67 )
Thật khá bàng hoàng, Hoàng Liên Sơn đã hội đủ rất nhiều tri thức, sự trăn trở và gắng gỏi đến độ chín để có hành trang bước vào hành trình thơ chuyên nghiệp. Trước mắt anh là một con đường, một thách thức, cũng như một khiếm khuyết trân trân nếu anh không in nổi chân trên con đường đó. Hiện tại, anh mới chỉ ra quả đầu mùa cho thơ tình. Tình yêu dù đẹp lắm nhưng đó cũng là thứ tình mang bản năng nhất của con người. ( Nếu nghệ sĩ nhiếp ảnh không yêu những nếp nhăn trên mặt bà già thì làm sao chụp đẹp? ) Dù vậy con lạc đà 99% sẽ vượt qua sa mạc chỉ vì nó đã chuẩn bị cái bướu trên lưng. Hoàng Liên Sơn hiện đã có “cái bướu lưng” khá hoàn hảo. Mong rằng chúng ta sẽ thấy chàng cán đích trong một ngày nào đó?!
Paul Đức 03/6/2015
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét