TẬP TRUYỆN KÝ KỲ THỦ XI CÀ QUE

 

KÝ ỨC MÙA XUÂN NƠI “CỔNG TRỜI”

 

Chuyến thực tập vùng Tây Nguyên đã hoàn thành khi mùa Xuân đang về, tôi rời phố núi Pleiku, tìm về ký ức tuổi thơ đã cất dấu hơn hai mươi năm. Đèo Mang Yang - nơi được mệnh danh là “Cổng trời” theo ngữ nghĩa người Gia Rai cũng như các “phượt thủ”…

Trong ký ức tuổi thơ tôi là những ngày rong ruổi chăn bò, hái măng, gánh củi, bẻ đót. Những triền đồi cỏ thoai thoải, xanh mướt và nhấp nhô gợn sóng bởi gió ngàn. Len trong hoa, cỏ và đá, sỏi là những cội rễ cây khô nhô lên. Qua không biết bao nhiêu mùa bằng lăng tím nở, những cội khô nằm trơ trọi dưới tác động của mưa, nắng. Gió làm cỏ va chạm, mài mòn, cọ giũa thành những tác phẩm nghệ thuật gỗ lũa độc đáo giữa thảo nguyên xanh mà không hề có bàn tay nào của con người tạc tạo.

Tuổi thơ của chúng tôi những thập niên tám mươi không Game chat như bây giờ, quà bánh cũng không nhiều. Những buổi chăn bò trên đồi cao, chúng tôi hái quả rừng chín mọng ăn chơi như chà là, dâu đất, táo rừng, cò ke,… và chơi trò đánh dụ quay, trốn tìm, đá gà bằng cỏ…

Giữa không gian xanh bao la như bất tận, chẳng thấy chân trời, những làn mây như muốn sà xuống đỉnh đèo. Tôi đi trong màn mây mù đặc bồng bềnh giăng lối tựa hồ như đang lạc chốn thiên cung. Từ lòng đất mẹ, hơi nước sau những trận mưa mà người địa phương quen gọi là khói đá. Chiều Xuân, những đàn én liệng nhào, những con ong cần mẫn tìm mật, tôi hồn nhiên giữa thảo nguyên xanh.

Tôi bâng khuâng đưa tay hứng những hạt mưa Xuân buôn buốt miền thực tại. Tôi nép mình bên những tảng đá sừng sững mà ngày xưa “lũ chăn bò” chúng tôi trèo lên hóng gió, dõi mắt tìm bò lạc. Những tảng đá, người ta bảo đó là đá sống. Nó có thể lớn và thay đổi hình dạng vẹn nguyên hoặc nứt đôi. Sau hai mươi năm trở lại, “Cụ Đá” đã cao lớn như mái nhà.

Lần giở nhật ký và quay ngược dòng quá khứ, từ tuổi lên mười đến tuổi mười lăm tôi gắn bó với rừng, với những con suối. Hồi ấy, lũ trẻ trong làng “phong” cho tôi là “Nguyên soái” của “tổng đoàn quân” là đàn bò của cả làng. Ngoài giờ học hay cuối tuần, tôi giúp ba mẹ lùa đàn bò của nhà mình với hai mươi chín con lên núi Ông Ri thả rông. Đây là dải núi liên hoàn với Đèo Mang Yang cách xa dân có đến gần 10km nên chỉ có rừng và đồng cỏ tranh, cỏ lông chồn, cỏ tự nhiên… Tôi vốn là đứa trẻ chịu khó và chăm chỉ nên được các bác lão nông và lũ trẻ lùa đàn, nhập đàn tháp tùng, thành ra tổng đàn bò lên đến cả trăm con.

Vào những ngày giáp Tết, tôi trông hộ đàn bò để cho các bác trong làng về đi tảo mộ, đi tất niên, lau chùi đèn đồng, đi lặt lá mai, đi sắm mâm cỗ… Tôi đảm nhận công việc điều hướng cho đàn bò gặm cỏ ở thung lũng bằng những hiệu lệnh quen thuộc như: “Dí” (đánh qua trái), “thá” (đánh qua phải) hoặc “đi”, “thẳng”, “nhanh”, “dốc”... Bọn chúng nghe được tiếng tôi la, hét hay vểnh vểnh tai, chạy cong đuôi. Và khi cả đàn ăn yên ả, tôi vuốt ve mỗm, tráng còn phập phồng hoa trinh nữ của những chú bê non nghịch ngợm.

Tôi nhớ những buổi chiều tà, tôi “ọ” và “bê, bê” chúng lại để báo hiệu tụ đàn lại. Dứt tín hiệu, tôi leo lên tảng đá đếm một lượt rồi xuống núi. Vậy đó, hồi ấy rừng còn nhiều, đất đồi mênh mông, những thảm cỏ bao la như dải lụa siêu to khổng lồ dù cả hàng trăm con bò của cả xã H’Ra cũng không gặm hết.

Tết nào cũng vậy, làng tôi lại lùa đàn bò lên đèo thả rông, cho chúng ăn Tết ở “Cổng trời”. Chúng khôn lắm, tranh thủ gặm lúc nắng hanh và tìm vách đá, tán cây trú ẩn khi có những cơn mưa nặng hạt. Có những năm, những con bò mẹ sinh con trên đồi cỏ. Tháng Giêng, chúng tôi lên thăm đàn đã thấy những chú bê non mũm mĩm nô đùa, mớm sữa trong nắng Xuân mai. Sức sống ở “Cổng trời” những mùa Xuân xưa là vậy.

(Báo Dân tộc và Phát triển đăng 12/02/2021, mùng Một Tết)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

CANH BỒI Ở MIỀN QUÊ “HOA VÀNG CỎ XANH”

 

 

Đến với người Ba Na ở Sơn Hòa (Phú Yên) thưởng thức đặc sản “canh Bồi gạo trắng, lá xanh” với nét văn hóa ẩm thực mang đậm truyền thống, thơm ngon, bổ dưỡng đến nức lòng thực khách.

          Canh Bồi là một món ăn có thể được gọi là cháo đặc, có thể là canh. Ít ai biết rằng, món ăn này tuy đạm bạc lại giàu chất dinh dưỡng của người miền cao. Đơn giản chỉ từng mớ rau, hạt gạo qua đôi bàn tay khéo léo của người Ba Na ở Sơn Hòa nói riêng, trong đời sống cộng đồng của các dân tộc anh em Nam Trường Sơn- Tây Nguyên nói chung đều mang nét đẹp đặc trưng riêng mình. Văn hóa ẩm thực là yếu tố phát triển du lịch. Canh Bồi có thể thương hiệu hóa thành thực phẩm sạch, sản phẩm xanh phục vụ du lịch sinh thái cộng đồng.

Hầu hết những “đầu bếp miền sơn cước” đều dùng  các nguyên liệu sẵn có trong tự nhiên với cuộc sống hàng ngày để làm. Nguyên liệu chủ đạo là lá xanh, một thứ lá dạng dây leo trên rừng. Tiếp đến là việc đi tìm, góp rau xanh mọc quanh vườn tạp, rau vườn trồng và không thể thiếu rau rừng… Trong các công đoạn chế biến, công phu nhất là khâu hái, góp rau, phải có ít nhất 32 loại rau, quả, củ xanh như: Bầu, bí non, mướp non, bông bí, củ cây đủng đỉnh, lá non cây thiên tuế, rau nút áo lấy cả thân và lá non, cà nút non, lá xanh, bồ ngót, bắp còi, đọt ớt, ớt non, ngó môn, cây môn, ốc đá, tôm suối, ... có thể gia  thêm ít lá sắn non giã nhỏ.

Bà Mó Beo (thôn Tân Hòa, xã Sơn Phước, huyện Sơn Hòa) vừa giã gạo với lá xanh vừa bật mí bí quyết làm một bát canh Bồi dẻo, thơm, ngon đúng “chất” sơn cước. “Để mà nấu được nồi canh Bồi ngọt, ngon chúng tôi phải đi hàng cây số tìm góp rau. Bột gạo được ngâm trước cho mềm rồi giã nhuyễn. Mà gạo rẫy vẫn là ngon nhất. Tôi học theo bà, theo mẹ tôi từ khi tôi còn chỉ mới biết mang gùi xuống bến lấy nước, khi tụi con trai làng chưa biết khen tôi. Món ăn này nuôi cả nhà tôi, cả người làng này đều ăn những năm gian khó, giờ thành đặc sản”-Bà Mó  Beo bộc bạch.

Canh Bồi ngon nhất là canh có màu xanh tự nhiên. Những người sành ăn, nếm qua là biết tay nghề nấu “non” hay “già”. Người nấu có kinh nghiệm mới biết dùng lá bồ ngót giã, lược lấy nước để tăng độ ngọt. Lá xanh thì giã và dùng cả nước và xác lá. Khi nước đun lên gần 100 độ C mới cho các loại rau vào. Trình tự làm món ăn này là: Đun nước bồ ngót sôi, sau đó bỏ lá sắn đã giã sẵn vào nấu cho đến khi chín dần thì cho các nguyên liệu vào như: ốc suối, trứng kiến vàng, bí đỏ, cà nút, mít non, măng rừng, mướp,..Các nguyên liệu sắp chín sẽ đỗ gạo giã với lá xanh được khuấy đánh nhuyễn. Tiếp tục để lửa nhỏ cho nồi canh chín, sau đó bỏ các gia vị khác như: Lá é, muối hạt, ớt non vào.

Canh Bồi hội tụ tinh hoa, dưỡng chất của đất trời. Qua bàn tay thuần thục của người nấu, không đơn thuần là ăn để sống, để no. Trong đời sống của đồng bào miền núi còn khó khăn, đơn cử là xã Sơn Phước, món ăn này giúp bà con cải thiện bữa ăn nghèo chất dinh dưỡng trở nên dồi dào, tiết kiệm chi phí.

Nếu như đặt giả thiết đề xuất đưa sản phẩm canh Bồi vào danh sách thực đơn tại các nhà hàng, dịch vụ phục vụ du lịch thì với đặc tính, công dụng, hàm lượng dinh dưỡng của nó, có thể là món ưa thích.

(Báo Sức khỏe và Đời sống đăng 28-06-2020)

 

 

 

 

                                                   VỎ LON BIA     

 

 

Mặt trời đã lặn. Quán xá giờ đã lên đèn. Nó cúi nhặt những chiếc vỏ lon bia còn đọng bọt và chút nước bia thơm ngậy mùi mạch nha. Đây không phải lần đầu nó đi nhặt lon ở chỗ đông người. Thường quán xá, chủ quán không cho người ngoài vào nhặt. Nó được đặc cách, ông chủ quán gọi nó tới đếm lon.

Loay hoay nhặt lon, nó không quan tâm trên bàn nhậu ồn ã, lời ra tiếng vào rôm rả. Bất chợt có ai đó nói vang lên, làm cả bàn nhậu im lặng, hướng về nó:

-         Ê, thằng Mạch Nha, ủa sao nay đi lượm lon? Thanh niên trai tráng, thiếu gì nghề làm, mà đi làm nghề lấm láp, hôi bẩn vậy?

Nó chưa kịp trả lời người quen thì có người nói xen vào:

-         Không nên nói vậy. Bạn già ơi, nghề nào cũng chân chính cả, người ta lao động chân chính để mưu sinh mà.

-         Tôi biết cậu này, là một thanh niên chịu khó, ham học nên làm nghề ve chai để nuôi gia đình và đi học bổ túc văn hóa đó. – Chị Tư nói đỡ.

-         Thôi mời em uống với anh chị ly bia, em à! – Một người có vẻ đĩnh đạc hơn cả trong nhóm vỗ vai Mạch Nha ân cần, ái mến.

-         Dạ, em cảm ơn anh chị có lời ạ! Tại em tay chân lấm quá, lại vội về cân hàng kẻo tiệm phế liệu họ đóng cửa ạ.

Nó chào rồi lủi thủi ra về, chiếc xe máy cũ cứ lốc cốc, lét két âm thanh của các phụ tùng đã cũ, bệ rạt lẫn tiếng lon, chai, phế liệu theo suốt nó cả quãng đường, trong đêm tối mịt mờ.

Hôm nay, một ngày mà nó thật sự vui buồn lẫn lộn. Ngày mà nó được xướng danh trên bụt với cái danh hiệu “ nhà sáng chế chân đất”. Vả là, sau bao ngày tháng rong ruổi trên những con đường đầy rác mía, phế thải sinh hoạt, phế phẩm nông nghiệp rơi vãi, gây ô nhiễm môi trường cảnh quan thôn xóm. Lại là nó, nó lại đi làm việc bao đồng. Sau mỗi giờ đi thu mua ve chai, nó lại đi cào rác, đi nhặt lon, nhặt bao thuốc lá, chai lọ. Trước là phân loại bán, sau là dọn bớt cho làng xóm sạch đẹp. Cứ vậy, sớm đến tối, mặt mũi nó lem luốt.

Những ngày mưa, bão không đi thu gom được, nó lấy phế liệu ra mày mò phân loại. Chợt nghĩ đến việc nhà không có tiền sắm bếp ga, dùng củi thì khói. Nó lấy vỏ lon bia là làm thí nghiệm chiếc bếp mi ni. Dùng nguyên liệu từ rác mía, dăm bào, trấu để đun. Thấy hiệu quả, nó tận dụng tonle, thiếc để chế cái bếp to hơn, dùng nguyên lý quạt khò, đưa không khí vào, đốt nguyên liệu triệt để, không khói.

Ngày mai, được nhận Giải Ba Hội thi Sáng tạo kỹ thuật cấp tỉnh. Nó không mừng vì giải, nó vui vì làm được điều ấp ủ, có ích cho cộng đồng. Tiền giải thưởng, nó sẽ mua quà tặng người già….