VĂN HỌC TRẺ ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG: BẢN SẮC VÀ SÁNG TẠO - PHAN DUY

Cũng mới đây thôi mà. Chừng 9 năm thôi chứ mấy. Nghĩ lại hồi đó mình siêng năng chứ. VĂN HỌC TRẺ ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG: BẢN SẮC VÀ SÁNG TẠO 1. Nhận diện văn học trẻ Văn học trẻ? Đã không ít lần các nhà văn nhà thơ nhà phê bình đi lý giải chữ "trẻ" trong cụm từ này. Thật ra chúng ta phải hiểu như thế nào về văn học học trẻ. Có hai cách nhìn nhận về vấn đề này. Văn học trẻ hiểu về mặt nghĩa thứ nhất là một bộ phận của văn học biểu hiện ở tính thay đổi hệ thống hệ hình cũng phương pháp sáng tạo ra tác phẩm. Sự thay đổi này được cập nhật và ảnh hưởng từ sự vận động xã hội. Xã hội luôn vận động thì tác phẩm văn học phản ánh hoặc không phản ánh đời sống cũng tự thân vận động và tạo nên mỗi dòng riêng biệt. Chính vì thế văn học trẻ nếu nhìn ở góc độ này thì chính là sự mới có thể là nội dung hoặc là hình thức, đôi khi là sự mới nằm ở góc nhìn về chiều sâu thông điệp so với văn học thời kỳ trước đó. Nghĩa thứ nhất, văn học trẻ chính là văn học mới. Để chạm được điều này văn học trước hết phải mang tính chuyên nghiệp và đòi hỏi tác giả phải có vốn sáng tạo vững vàng và sâu sắc. Trên phương diện thứ hai, văn học trẻ là biểu hiển từ kết quả về số lượng tác phẩm cũng như lực lượng sáng tác được xác nhận trong một phạm vi tuổi tác, tiêu chuẩn trên mặt bằng chung mà Hội Nhà văn Việt Nam quy định là ở mức dưới 35 tuổi. Vậy theo cách nhìn văn học trẻ ở bình diện thứ hai là văn học của người trẻ, là sự ghi nhận từ tác phẩm và hiệu ứng chất lượng của người viết trẻ. Điều này mang đến cho chúng ta một điều cần thiết trong tiến trình văn học. Đó là dấu hiệu nhận biết của sự kế thừa văn học, có nghĩa là lực lượng này sẽ là đội ngũ kế thừa trong nền văn học tương lai. Tuy vậy, văn học trẻ này chịu sự chuyển biến từ ý thức tiếp cận và điều kiện xã hội. Lực lượng sáng tác trẻ này sẽ bị chi phối từ bên ngoài nên không ổn định hoặc chưa ổn định, tính bền vững thấp. Thông thường, chúng ta chỉ khảo sát theo chiều hướng phát triển và tiến dần đến độ ổn định trong giai đoạn nhỏ, những chặng đường nhỏ thôi. 2. Có một lực lượng văn học trẻ đồng bằng như thế Văn học trẻ Đồng bằng sông Cửu Long sau năm 2000 đã có nhiều bước tiến khá mạnh, sự nổi bật đến từ một số tác giả khu vực này đã đẩy tính văn chương đi xa thêm và hòa dòng chảy văn học chung của cả nước, lực lượng này được xem như một luồng văn học vẫn âm ỉ cùng các dòng văn học vùng miền khác. Điển hình một số tác giả đã được tạo dấu ấn cũng như tên tuổi trên văn đàn như Nguyễn Ngọc Tư, Võ Diệu Thanh, Đông Triều, Văn Triều, Hồ Kiên Giang, Nguyễn Thị Việt Hà, Lê Minh Tú, Huỳnh Thúy Kiều, Trương Trọng Nghĩa, Lê Minh Nhựt, Trương Văn Tuấn, Đào Ngọc Vinh, Nguyên Chương, Đoàn Diễm Thuyên, Lê Minh Chánh, Quân Tấn, Hồ Thanh Ngân, Lê Đức Đồng, Lê Văn Trường, Trần Thị Thùy Linh, Đỗ Duy...đến năm 2010 trở về sau thì xuất hiện một lực lượng khá đông đảo bổ sung vào lực lượng trước đó như Vũ Thiên Kiều, Võ Mạnh Hảo, Lê Quang Trạng, Trương Chí Hùng, Vĩnh Thông, Trần Sang, Nguyễn Đức Phú Thọ, Nghiêm Quốc Thanh, Nguyễn Ngọc Đào Uyên, Trầm Thanh Tuấn, Nguyễn Hữu Trung, Nguyễn Gian San, Nguyễn Chí Ngoan, Hoàng Thị Trúc Ly, Trần Đức Tín, Trần Thị Kim Nhiên, Thu Truyền, Huy Tùng, Huệ Thi, Nguyễn Thị Thu Hà, Trần Dũng Nhân, Phát Dương, Hoàng Khánh Duy, Huỳnh Ngọc Phước, Phạm Nguyễn...Tuy nhiên, theo chiều hướng phát triển và tiến dần đến sự ổn định thì cần phải có thời gian kiểm định lại ít nhất cũng trong giai đoạn năm hoặc mười năm tới. Và hiển nhiên, lực lượng này sẽ tự đào thải mình ra trước một nhịp sống văn học mang tính đổi mới và chuyên nghiệp hơn. 3. Bản sắc đồng bằng vẫn là chất liệu khơi nguồn Chạm đến vấn đề bản sắc là chạm đến đặc điểm vùng miền, vậy bản sắc có thể xem là đặc điểm vùng Đồng bằng sông Cửu Long qua sự trầm tích thời gian, cô đọng lại thì trở thành một tính chất bền vững và có sự vun bồi thêm. Trong phạm vi giới hạn thì tác giả bài viết chỉ khảo sát tổng thể lực lượng văn học trẻ đang định hình và tiến tới dần ổn định, chính xác hơn lực lượng bật lên sau năm 2010. Bản sắc của văn học trẻ Đồng bằng sông Cửu Long thể hiện qua ngôn từ, qua bối cảnh, qua cảm xúc, qua hình tượng, qua tính chất nhân vật bằng yếu tố văn hóa vùng miền. Trước tiên, văn học trẻ khu vực này trong khoảng thời gian gần đây được đánh giá là một mảng văn học chứa đựng nhiều chuyển biến tích cực. Chúng ta thấy văn hóa vùng miền được tiếp tục khai thác qua tác phẩm của nhiều tác giả trẻ bằng những hình ảnh, đối tượng cụ thể như dòng sông, bến nước, kiếp lênh đênh phận người, những xóm cù lao luôn phảng phất và tái hiện lại như trong tác phẩm của Lê Quang Trạng, Nguyễn Ngọc Đào Uyên, Vĩnh Thông, Hoàng Thị Trúc Ly, Hoàng Khánh Duy... Văn học trẻ Đồng bằng sông Cửu Long còn đậm đặc trữ lượng phương ngữ Nam bộ, trong lời ăn tiếng nói hằng ngày của cư dân vùng châu thổ phương Nam như “tía, má, mình, chế, hia...”, cả dáng dấp của nền văn hóa vùng sông nước như “ghe, xuồng, tắc ráng, vỏ lãi, tam bản”, “cà ràng, lu, mái nước...”, đến những nét truyền thống văn hóa tín ngưỡng cũng được vận dụng triển khai một cách sắc cạnh như “đình, miếu, tranh thờ,...” tính chân chất mộc mạc qua ngôn ngữ dân dã trong cung cách xưng hô của nhân vật như “ha, nghen, nghe, hen, ờ, ừa, mình, tôi...” Bên cạnh đó, mảng thơ ca vẫn sử dụng thuần thục những yếu tố truyền thống và hài hòa với bản sắc hào sảng của khí chất Nam bộ qua cách thể hiện ở thể thơ như thất ngôn, song thất lục bát, lục bát, năm chữ, ưa chuộng vần điệu nhịp điệu nên cũng còn khá nhiều tác phẩm đi theo những chuẩn mực ấy. Hình ảnh núi, sông, ngã tư, ngả năm, bến nước, đò ngang, câu hò, điệu hát, câu ca vọng cổ, mùa nước nổi, bếp chiều, cây rơm luống rạ đều xuất hiện trong thơ văn trẻ Đồng bằng sông Cửu Long như thơ của các tác giả Nguyễn Giang San, Vĩnh Thông, Lê Quang Trạng, Nghiêm Quốc Thanh, Trần Sang... 4....Là sự tìm tòi cố gắng thay đổi trên phương diện kế thừa Song hành cùng với tính chất bản sắc thì văn học trẻ khu vực này trong giai đoạn sau năm 2010 cũng được xem là có sự phát triển hơn về cá tính sáng tạo. Sáng tạo làm cho văn học đồng bằng trở nên sinh động và linh hoạt hơn về nội dung, đề tài cũng như phương pháp sáng tác. Việc tìm tòi và cố gắng đổi mới tư duy thẩm mỹ, phương thức diễn đạt là yếu tố chủ đạo, cốt lõi trong tác phẩm văn học khu vực này. Trên bình diện văn xuôi, những năm qua đã và đang tiếp tục dấn thân vào những đề tài quen thuộc nhưng tác giả trẻ biết chọn lựa điểm nhìn để khai thác. Vẫn là dòng sông, bến nước, con đò, vẫn là đồng ruộng thôn quê, ghe xuồng, làng xóm...tuy nhiên tác phẩm văn học trẻ đã tiến dần về độ lắng, khai thác bề sâu, nội tâm nhân vật hơn là khai triển theo khuynh hướng tuyến tính trần thuật đơn thuần. Cách nhìn về số phận con người đã thay đổi, tính phản ánh hiện thực được tiết chế một cách gọn ghẽ và kỹ càng hơn. Bản sắc vùng miền dần dần được khai thác như là điểm nhấn chứ không còn đại trà lan man. Vả lại, đời sống tác phẩm văn học trẻ của Đồng bằng sông Cửu Long ít nhiều chịu sự ảnh hưởng từ sự vận động của đời sống xã hội nên xu hướng tác phẩm thể hiện cũng bám sát vào thực tế. Một số tác giả trẻ cũng bắt đầu ý thức được bản thân mình trước đời sống văn học hiện nay, không chạy theo xu thế dễ dãi, nhẹ nhàng mà dòng văn học thị trường (tạm xem là dòng văn học kinh doanh) đang lấn lướt kiểu như ngôn tình, diễm tình rầm rộ trong bộ phận giới trẻ đang tìm kiếm. Đồng thời, cũng có những tác phẩm bước đầu thử sức với dòng văn học khác qua các đề tài kỳ ảo, ma mị, thiếu nhi, dã sử...làm cho diện mạo văn xuôi trẻ đồng bằng trở nên đa dạng và phong phú hơn về nội dung và thể loại. Mỗi góc nhìn, mỗi cá tính văn học trẻ đều có thể gọi tên là sáng tạo. Ở mảng thơ ca, từ việc kế thừa những gì vốn có của đặc trưng văn hóa vùng miền và thi pháp truyền thống, thì tác giả trẻ vùng châu thổ Cửu Long có những thay đổi tịnh tiến cùng văn xuôi về mặt hệ thống thẩm mỹ cảm xúc và thi pháp sáng tác. Vẫn có khá nhiều tác giả giữ lấy tạng thơ mình trước những biến chuyển của thơ ca đương đại. Họ giữ lại phương thức diễn đạt truyền thống và khai thác theo góc nhìn mới, tuy vậy số lượng này còn hạn chế về sức bật của thi cảm. Bên cạnh, cũng nhiều tác giả thơ trẻ dám dấn thân vào phương pháp sáng tác mới, dù so với mặt bằng chung cũng không còn quá xa lạ trên văn đàn văn học trẻ. Sự trau chuốt và chắt lọc ngôn từ được đẩy lên cao hơn thông qua các khuynh hướng sáng tác như chủ nghĩa hiện thực, chủ nghĩa hiện đại, chủ nghĩa siêu thực...những vận dụng này sẽ làm mới cho thơ ca đồng bằng, giúp cho thơ ca khu vực có vị trí ngang tầm so với các nơi khác. Sự thay đổi này là một bước nhảy vọt khá ấn tượng. Tuy nhiên, trong con đường sáng tạo này không ít tác giả đã lạm dụng để thơ ca rơi vào thế giới huyễn hoặc, là một kính vạn hoa của ngôn từ, nghĩa là chạy theo sự chủ quan cá tính mà bỏ quên nội hàm thơ mang lại. Ý nghĩa, thông điệp gửi gắm bị chôn vùi theo mạch sáng tạo và ma trận chữ nghĩa sẽ làm nhạt đi giá trị chân - thiện - mỹ vốn có của văn chương. 5. Tóm lại, ở mỗi một giai đoạn văn học đều có nét riêng cũng như không gian đặc trưng vùng miền và dễ dàng nhận thấy nét chính của văn học trẻ Đồng bằng sông Cửu Long hiện nay mang được yếu tố từ bản sắc và sáng tạo. Điều này đồng thời cũng là biểu hiện của kế thừa và phát triển trong tác phẩm văn học trẻ. Tin rằng, trong thời gian không xa nữa diện mạo văn chương đồng bằng sông Cửu Long sẽ thu về nhiều quả ngọt hơn và giữ vị trí nhất định trong dòng chảy chung của văn học cả nước. Vấn đề còn lại là ý thức sáng tạo của lực lượng trẻ ở châu thổ phương Nam này có đủ sức bền để đi tiếp cho đến cuối đường hay không mà thôi. Cần Thơ, tháng 5.2017 Phan Duy