CÂY CHỈ TỎA BÓNG MÁT KHI TRỞ THÀNH CỔ THỤ HỒ THANH NGÂN - THẠCH ĐÀ

thư từ bài vở xin gửi về : hothanhngancm@gmail.com HỒ THANH NGÂN Hội viên hội văn học nghệ thuật Cà Mau Hội viên hội văn học nghệ thuật Phú Yên Hiện sống và viết tại Cà Mau Tác phẩm đã xuất bản : Sông Đốc Ngày Nắng Muộn - Nxb Thanh Niên (2016) Phương Nam Lộng gió - Nxb Hội Nhà Văn (2018) Trường Ca Nhớ Phú Yên - Nxb Hội Nhà Văn (2019 ) Chiều Ở Phía Ngược Gió - Nxb Hội Nhà Văn (2020)

Thứ Hai, 21 tháng 9, 2020

SÔNG LAM - MỘT THI PHẨM HAY CỦA TRẦN MẠNH HẢO - ĐỖ TRƯỜNG

( Bài Sông Lam của TMH đây- bác Hoang Mạnh Hải Phòng)
SÔNG LAM- MỘT THI PHẨM HAY CỦA TRẦN MẠNH HẢO
Cuộc hội ngộ cuối năm vừa rồi, trong lúc khật khừ, có ông bạn người Hà Tĩnh, đến từ Berlin, hỏi tôi: Từ khi có thơ mới đến nay, Đỗ Trường yêu mến tài năng nhà thơ nào nhất? Một câu hỏi, thật khó trả lời. Bởi, kể từ khi xuất hiện phong trào thơ mới, cho đến sau 1954 cắt thành hai nền văn học Bắc – Nam, rồi đến nay, chúng ta có nhiều thế hệ nhà thơ tài năng, đáng yêu, đáng kính (từ trong nước, ra đến hải ngoại). Tuy nhiên, khi đi sâu vào đọc, và nghiên cứu, ta có thể thấy, nhà thơ nào cũng vậy, đã có hay, chắc chắn phải có dở. Do đó, khó có thể làm một phép tính để phân biệt, so sánh rạch ròi. Song mỗi người đọc đều có cái gu riêng của mình. Nếu buộc phải trả lời, có lẽ, sau Huy Cận, thì hình ảnh so sánh, ẩn dụ cùng với tài năng liên tưởng của Trần Mạnh Hảo cho tôi cảm hứng, xúc động khi đọc nhất.
Ông bạn Hà Tĩnh nghe xong, tỏ vẻ gật gù, nhưng dường như chưa thỏa mãn cho lắm: Vậy Đỗ Trường có thể đưa ra một, vài ví dụ chăng? Không trả lời ngay, tuy nhiên, tôi hỏi ngược lại gã: Ông đã đọc bài Sông Lam của Trần Mạnh Hảo chưa? Gã lắc đầu. Tôi gõ Google, tìm bài thơ cho gã, và bảo: Chưa đọc, đó là một thiếu sót lớn của một người con Hà Tĩnh. Bởi, đây là một bài thơ viết về đất và người Nghệ Tĩnh, với những hình tượng mới lạ, hay nhất mà tôi đã được đọc:
SÔNG LAM
“Sông bổ đôi Nghệ Tĩnh
Sông nằm hóa lục bát Nguyễn Du
Sông đứng thành Hồng Lĩnh
Sông đi thành ví dặm trời xanh

Sông vắt kiệt lòng mình nuôi đất cát
Thương đất nghèo sông xanh rớt mồng tơi
Sông ẩn hồn trong vại cà,vại nhút
Một củ khoai cũng lấp ló mây trời
Con cò mặc áo tơi đi học
Cá sông Lam còi cọc toát mồ hôi

Gió hào kiệt thổi xơ Nghệ Tĩnh
Cá gỗ nuôi lớn những thiên tài
Trời hào phóng mây trắng
Đất tằn tiện ngô khoai

Đến cỏ dại cũng mọc thành chữ nghĩa
Đồ Nghệ Sông Lam dạy biển cả học bài

Gió Lào thổi mây giòn bánh đa nướng
Sông Lam nuôi nứt nẻ mỗi hạt vàng
Gió lập ngôn đầu hồi luồng lĩnh xướng
Khoai lang gàn luống dọc thích bò ngang

Sông thao thức sóng tràn bờ bắc
Sông nằm mơ tĩnh lặng khói bờ nam
Thúy Kiều đến Tiên Điền tìm họ mạc
Hai trăm năm Tiền Đường mê mẩn nước Lam Giang
Để rú Quyết lặng thầm đi cứu nước
Sông veo veo trời đất thoắt sen vàng

Sông Lam ăn cát mà xanh,uống trời mà mát
Trăng cháy hết lòng sâu quyết liệt cả cơ hàn
Người giàu có nên đất nghèo khô khát

Kìa gió Lào thổi cong sông Lam…
Có những nhận định từ trước đến nay: Chỉ có các nhà thơ, nhà văn viết về chính quê hương của mình mới có những tác phẩm hay, và chân thực. Nhưng đọc và đi sâu vào văn học sử, đã cho tôi một suy nghĩ ngược lại: Thường những mảnh đất, đồng quê xa lạ mới là đề tài để các nhà văn, thi sĩ đẻ ra những tác phẩm hay. Thật vậy, nếu không có cái nhìn xa lạ, tò mò khám phá của cậu bé đến từ nơi phố thị, thì chắc chắn, sau này Vũ Thư Hiên khó có thể viết được tác phẩm Miền Ấu Thơ về đồng quê hay, đặc sắc có sức sống bền bỉ, lâu dài. Và Trần Mạnh Hảo cũng vậy. Nếu sinh ra, và lớn lên ở Nghệ Tĩnh, chưa chắc ông đã viết được Sông Lam, với những hình tượng mới lạ, sâu sắc làm rung động không chỉ người đọc nơi xứ Nghệ.
Có lẽ, phải có mối quan hệ, tình yêu thật đặc biệt với đất và người nơi đây, để một phút xuất thần, Trần Mạnh Hảo đã cô cảm xúc của mình bằng con mắt khám phá, kiếm tìm thành thi phẩm Sông Lam. Viết đến đây làm tôi nhớ đến cảm xúc, nội tâm Trần Mạnh Hảo. Cũng như nhiều người, tôi nghĩ, Trần Mạnh Hảo phải là nhà thơ cứng cỏi, quyết liệt đến tận cùng trong cuộc sống, cũng như trong văn thơ. Nhưng tôi đã lầm. Cách nay chừng dăm năm, Trần Mạnh Hảo từ Việt Nam sang Đức. Tôi đón anh từ Frankfurt/Maiz. Trên đường về, đưa anh vào thăm nhà và quê hương của Đại thi hào Göthe ở thành phố Weimar. Rất không may, hôm đó là ngày đóng cửa, không ai được phép vào trong nhà của Göthe. Nắm chặt tay cửa nhà Göthe, Trần Mạnh Hảo như khụy xuống, lẩm bẩm câu gì đó, rồi hai mắt lệ tuôn rơi. Lúc này, tôi thấy dường như có một Trần Mạnh Hảo khác nữa. Không biết, anh đang khóc cho mình, hay khóc cho Göthe. Thì ra, nội tâm anh rất thơ trẻ, mềm nhũn, dễ xúc động nhiều hơn tôi tưởng. Từ cảm xúc ấy, ngay đêm đó anh viết một bài thơ rất hay về Göthe và Weimar…
Ngay từ khổ thơ đầu Trần Mạnh Hảo đã hình tượng hóa Sông Lam như một cơ thể sống. Do vậy, động từ bổ, tách đôi chân Nghệ An, và Hà Tĩnh dường như đã hoán đổi mang tính chất, văn hóa linh hồn đất và người nơi đây: “Sông bổ đôi Nghệ Tĩnh/ Sông nằm hóa lục bát Nguyễn Du/ Sông đứng thành Hồng Lĩnh/ Sông đi thành ví dặm trời xanh“.
Không chỉ dừng ở văn hóa, linh hồn, mà cái tình yêu, sự đùm bọc của đất và người đã bật lên những khát vọng: “Sông vắt kiệt lòng mình nuôi đất cát/ Thương đất nghèo sông xanh rớt mồng tơi/ Sông ẩn hồn trong vại cà, vại nhút/ Một củ khoai cũng lấp ló mây trời“. Và “Con cò mặc áo tơi đi học“ tuy là hình ảnh so sánh ẩn dụ về cái cặm cụi, lam lũ và đói nghèo, song nó vẫn chỉ dừng lại một câu khẩu ngữ thường nhật. Nếu đứng một mình nó chẳng liên quan tí tẹo gì đến thi ca, thơ phú cả. Nhưng kỳ lạ, đặt nó trong tổng thể đọan thơ, trở nên hay đến xót xa, nao nao hồn ca dao ở đó: “Con cò mặc áo tơi đi học/ Cá sông Lam còi cọc toát mồ hôi“.
Những từ ngữ, hình ảnh rất cũ kỹ như, cá gỗ, chỉ sự nghèo khó, và tính cách người dân xứ Nghệ. Tuy nhiên, khi nó được đặt đúng hoàn cảnh, vị trí trong câu thơ, trở thành hình tượng mới, sâu sắc, hay một cách thanh tao đến sang trọng. Phải nói, đó là tài năng sử dụng từ ngữ của người thi sĩ: “Gió hào kiệt thổi xơ Nghệ Tĩnh/ Cá gỗ nuôi lớn những thiên tài“. Và cái tính ngang ngang, gàn gàn ấy của người xứ Nghệ đã được Trần Mạnh Hảo thi vị hóa một cách dân dã. Có lẽ, đọc những câu thơ này, người xứ Nghệ đều tìm thấy mình ở trong đó. Một cái nhìn, một cách viết thú vị: “Gió lập ngôn đầu hồi luồng lĩnh xướng/ Khoai lang gàn luống dọc thích bò ngang“…

Có thể nói, Sông Lam là một trong những bài thơ toàn bích nhất của Trần Mạnh Hảo. Và khó có thể nói, thích câu thơ này, bỏ câu thơ kia, bởi sự dính kết trong liên tưởng mang tính tổng thể. Và hình tượng so sánh ẩn dụ phảng phất hồn vía ca dao xuyên suốt cả bài thơ. Thật vậy, đây cũng là bài thơ viết về đất và người Nghệ – Tĩnh hay nhất từ trước đến nay, mà tôi đã được đọc.
Và tôi xin dừng bài viết, để người đọc tự tiếp tục tìm tòi, suy nghĩ, phân tích của riêng mình, hòng cảm nhận được cái khắc nghiệt, cũng như hồn khí của người dân xứ Nghệ qua hình tượng câu thơ kết của nhà thơ Trần Mạnh Hảo: Kìa gió Lào thổi cong sông Lam…
Leipzig ngày 7-1-2020
Đỗ Trường