KHÔNG LÝ TRÍ SAO CÓ CÔNG LÝ ĐỂ XẾP GIẢI ?
Nguyễn Hoàng Đức
Giải thưởng cũng như người được bầu làm lãnh tụ, nó phải được “bầu” mới có giá trị. Trái lại, nếu lên lãnh tụ mà bầu gian, hay dùng súng ức hiếp, hoặc dùng tiền mua chuộc phiếu bầu, thì sẽ dẫn đến sự bất phục, gây ra những cuộc chống đối, có khi cả nội chiến kéo dài, như tình hình tại Siria đã diễn ra từ mấy năm nay vô cùng khốc liệt.
Trong thiên nhiên có lề luật tự nhiên rất lành mạnh như “hữu xa tự nhiên hương”, hoa nào có vị của hoa nấy, nhưng hoa hồng được coi là vua, còn hoa bèo bị cho là rẻ ế. Đó cũng là sự công bằng của tự nhiên. Loài cá nhỏ làm vệ sinh vây mang cho cá lớn, chứ không có chuyện ngược lại. Nhưng với con người, do người ta biết thao túng xã hội, giành toàn quyền để thiên vị cho mình và người nhà mình, sau đến đồng hương đồng khói của mình thì không vậy. Người ta dùng đủ mọi cách từ chạy chọt, tiền móc ngoặc, hay quyền lực áp đặt để “thổi kèn khen lấy” hoặc nhận lại quả “muốn ăn gắp bỏ cho người/ gắp đi gắp lại nó rơi vào mình”.
Để giải thưởng công bằng người Tàu nói “Tâm phục khẩu phục”, tức là dựa trên tiêu chí, người ta đã trao giải mà người khác đành hay buộc phải tâm phục khẩu phục. Còn nếu không, giải dùng quyền lực kiếm được người ta gọi là giải ăn cướp, giải dùng tiền mua người ta gọi là giải “mua quan bán tước”, giải xếp cho thân quen người ta gọi là 5 con C, tức Con cháu các cụ cả, giải có đi có lại người ta gọi là giải “chân giò” tức “ông thò chân giò bà thò chai rượu”, giải dùng sắc đẹp ve vãn người ta gọi là giải “vốn tự có”. Mà cái vốn tự có này là thứ tự có khôn, nó thường chỉ nhằm vào các thành viên ban giám khảo, hay ít ra phải là người có vai vế can thiệp vào ban giám khảo. Có phải âu cũng là lẽ tự nhiên? Ở đời muốn thành công chói lọi thì vạn vật phải biết dùng sở trường của mình, con công khoe lông, con sáo khoe mỏ, con cá khoe vây, vậy tại sao người ta có sắc lại không được dùng vốn tự có? Tất nhiên, ở thời đại dân chủ, thì ai có gì dùng nấy, có súng dùng súng, có gươm dùng gươm, kẻ có quyền dùng quyền, có tiền dùng tiền, thì tại sao lại đòi người yếu đuối như phái đẹp lại không được dùng cái mình có? Nói thẳng ra, họ có quyền dùng, chỉ có điều đó là sự dùng trong khía cạnh tiêu cực. Tại sao? Vì đi thi tài văn học, tại sao lại dùng sở trường khác như quyền, tiền, và vốn tự có đi tiên phong? Thi văn chứ có phải thi thanh lâu đâu?
“Có lý đi khắp thiên hạ, không có lý không đi qua một bước chân”, đấy là phương ngôn của người Tàu. Đơn giản dễ hiểu thế này, ta đi đôi giầy, ta có thể dẫm lên vô vàn đá sỏi, nhưng chỉ cần một hòn sỏi lọt vào trong giầy, tức là vô lý đó, thì chân không thể nào bước nổi. Nếu ta dựng nhà mà nghiêng thì chưa nói chuyện ở nó sẽ đổ xuống người ta, gây tai nạn liền. Muốn có lý thì người ta phải học, như người Tàu nói “Nhân bất học bất tri lý”, tức là: người không học thì không thể biết được cái lý.
Các triết gia Hy Lạp dứt khoát khẳng định rằng: người không có lý trí thì chưa nói đến tài năng, mà đó là người dứt khoát không thể hạnh phúc. Tại sao? Nếu ta có một chiếc xe hơi đẹp, động cơ rất khỏe, nhưng nó hỏng mất bánh lái hay phanh, nghĩa là không làm chủ được việc lái hay việc dừng của nó, chúng ta có dám đi xe đó không?! Giả sử điện năng là thứ đem lại tiện lợi cho con người, nhưng nếu không có đường dây dẫn an toàn đến từng chỗ ta cần như máy lạnh, quạt hay lò sưởi… thì liệu ta có dám dùng thứ điện có thể gây chết người đó không?
Qua xem xét lâu năm nền văn học Việt Nam, tôi chắc chắn một điều: văn học chúng ta lèo tèo non bấy nhạt nhẽo yếu ớt bởi một điều chính nó không thể trở thành một tòa lâu đài được kiến trúc bằng lý trí. Đó là một chiếc bánh đa nướng giòn ăn ngay nên không cần khung, nhưng chỉ cần có một cái trống dù bé tẹo người ta đã phải làm khung tròn để căng mặt trống. Sáng tạo là việc của mỗi người, thôi thì anh sáng tạo bằng cảm hứng bản năng thì cũng tùy anh và thuộc quyền của anh, nhưng khi anh muốn chấm giải người khác mà anh lại áng chừng văn học bụng, không có cơ sở của lý trí thì anh chấm cái gì ngoài việc cái bụng luôn chỉ muốn phát hiện ra cái bụng bé hơn mình?!
Tôi xin kể một câu chuyện thực. Một lần tôi ngồi cùng dăm bảy nhà thơ. Một nhà thơ nổi tiếng trịnh trọng tuyên ngôn: “Có lần tôi nói chuyện với các nhà thơ trẻ, tôi bảo rằng: trong đêm lúc mình sáng tác thơ, mình cảm thấy mình là hoàng đế”. Đó là một ý tưởng tự tin rất hay, tôi chẳng có gì để phản bác cả, nhưng tôi hỏi:
“ Đấy là trong đêm khi anh làm thơ, còn sau đó, ngủ dậy lúc ban mai, rồi khi bài thơ đã được in ra, anh có là hoàng đế nữa không?”
Nhà thơ dứt khoát im lặng trước một câu hỏi quá minh bạch rõ ràng này. Và sự im lặng này hàm chứa: Khi tôi tự coi mình là hoàng đế lúc đó, thì có nghĩa nó là hạt men để tôi làm hoàng đế mọi nơi mọi lúc.
Nếu nghĩ như nhà thơ này, thì có nghĩa, có bao nhiêu nhà thơ thì có bấy nhiêu hoàng đế văn hóa, và ở một đất nước nông nghiệp lạc hậu Việt Nam sẽ có nhiều hoàng đế hơn dân. Tôi có trao đổi lại rằng: những cầu thủ bóng đá ra sân, người ta bình luận rằng, các anh đã chơi đến 200% khả năng của mình. Nhưng tất nhiên đó là một trận đấu đặc biệt nào đó như kết thúc vòng loại, vào bán kết hay chung kết. Trái lại, nếu trận đấu nào các cầu thủ cũng đá 200% thì điều đó là vô nghĩa. Nhưng bây giờ có một cầu thủ nói rằng: tôi sống 200% mọi nơi mọi lúc, kể từ lúc thi đấu trận chung kết, đến ra sân, đến sinh hoạt, đến chuyện màn the, thì thật phi lý.
Tôi bảo: “Khi sáng tác anh có thể coi mình như hoàng đế, nhưng khi đã sáng tác xong, tác phẩm hay hoặc dở không thuộc quyền của anh nữa mà nó thuộc quyền phán xét của người khác cũng như bạn đọc”. Nhà thơ ngồi im lặng như không muốn chấp nhận sự thực hiển nhiên đó. Và anh ta như muốn thông điệp: tôi làm hoàng đế lúc làm thơ, nên tôi sẽ mãi mãi là hoàng đế cho dù bài thơ đã làm xong, cho dù người khác khen hay chê. Các nhà thơ khác đều im lặng và khuất phục. Tôi bỗng thấy, nhà thơ Việt sao đông thế! Sao nhút nhát thế! Sao hèn kém thế! Sao lại có thể dùng im lặng để chịu khuất phục và a dua ngay trong cả vấn đề rõ ràng nhất.
Nhà thơ muốn làm hoàng đế ư? Anh tự coi mình là hoàng đế, đó là việc của anh chứ đâu có phải do mọi người thấy thế và bầu lên. Và anh có bao nhiêu bản lĩnh và sức lực khi không dám thừa nhận: làm thơ là việc của mình, còn khen chê là của người khác. Tại sao lại đòi “toàn trị” bao sân cả việc mình làm thơ và việc người khác thẩm định.
Một người khi không dám trải qua sự thẩm định của cuộc đời thì liệu có trưởng thành về lý trí không? Mà đã không trưởng thành về lý trí làm sao có thể quả quyết thơ mình ở cấp hoàng đế? Tại sao lại cố tình nhầm lẫn việc mình tự coi mình là hoàng đế và thơ của mình có giá trị hoàng đế? Dù mình có tự tin đến mức coi thơ của mình là hoàng đế đi, vậy có sự khác nhau không giữa tự coi mình với cái người khác đánh giá mình? Như vậy có phải thứ hoàng đế tự thổi kèn khen lấy hay như người ta bảo tự cầm tóc trên đầu mình nhấc lên? Trong trường hợp này chính xác là, nhà thơ đã tự cầm vương miện hoàng đế đội lên đầu mình, sau đó không phân biệt nổi tay mình hay tay của bạn đọc đội lên đầu mình.
Tự khen, chỉ thích được khen, lý trí không trưởng thành, nên đã tạo ra đội ngũ các nhà thơ yếu ớt kém cỏi, vì sự kém cỏi đó nên họ rất thích nấp vào trong các ban tham mưu biên tập thơ để có quyền nhận xét và trao giải cho người khác. Than ôi, lý trí yếu, văn học bụng thì bao giờ mới tìm ra vành nguyệt quế đội lên đầu nhà kiến trúc sư của lý trí? Các nhà khoa học phát hiện rằng: khi trí tuệ và lý trí phát triển mạnh, tức não làm việc nhiều, tim phải làm việc nhiều để bơm máu lên não, chính thế người có tri thức lớn, tư tưởng cao siêu, thì trái tim cũng rộng lớn. Trái lại người lý trí yếu, trái tim thường bé, thường mắc phải thói nhỏ nhen đố kỵ hẹp hòi. Mắt nhìn gần, tim đố kỵ bé nhỏ, đó có phải lý do mà các ban giám khảo thơ văn cảm tính của mậu dịch chẳng thể nào tìm ra nổi những giá trị nào nhiều hơn cân lạng của tem phiếu cả?!
NHĐ 23/09/2013
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét